ชัยชนะของ AlphaGo สร้างความตื่นตัวเรื่องเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (AI) และการเรียนรู้เชิงลึก (Deep Learning) ไปทั่วโลก ในแวดวงวิชาการของบ้านเราก็มีการจัดเสวนา เชิญผู้เชี่ยวชาญมาพูดคุยเรื่องนี้เช่นกัน

ภาควิชาคณิตศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล จัดกิจกรรมเสวนา ไขความลับ อัลฟ่าโกะ การเรียนรู้แบบเชิงลึก และอนาคตของปัญญาประดิษฐ์ เมื่อวันที่ 22 มีนาคม 2559 ผู้เขียนมีโอกาสเข้าร่วมงาน และขอสรุปเนื้อหาจากงานมาเผยแพร่ต่อ

โชคดีที่เมื่อวานนี้ผมมีโอกาสเข้าฟังสัมมนาหัวข้อ "AlphaGO: Mastering the game of Go with deep neural networks and tree search" โดยวิทยากรคือ Dr. David Silver จาก DeepMind ซึ่งเป็นบุคคลสำคัญในทีมวิจัยและพัฒนา AlphaGo จาก Google DeepMind

David เป็นหนึ่งในผู้เขียนบทความวิชาการชื่อเดียวกันกับหัวข้อสัมมนา ซึ่งอธิบายเทคนิคเบื้องหลังความสำเร็จของ AlphaGo และได้ตีพิมพ์ในนิตยสาร Nature เมื่อไม่กี่เดือนที่ผ่านมา

ในกระดานที่สอง จักรกลจากกูเกิลเดินหมากสุดหยั่งคาด และมันงามงดถึงที่สุด มันสำแดงพลังอันท่วมท้นและศักยภาพอันเร้นลับของปัญญาประดิษฐ์ให้โลกได้รับรู้

แต่ในกระดานที่สี่ มนุษย์ย้อนรอยด้วยตาหมากที่แม้จักรกลก็สุดคะเน หางดงามน้อยกว่าไม่ มิได้เหนือกว่า และมิได้ด้อยกว่า มันแสดงให้เห็นว่า แม้จักรกลจะเข้าสู่ห้วงเวลาแห่งอัจฉริยะได้ มนุษย์ก็มิได้พ่ายแพ้ในการก้าวข้ามสู่ห้วงอันสูงส่งเช่นกัน ในอนาคตกาลอันใกล้ เมื่อเรา - ผองมนุษย์ทำงานร่วมกับจักรกล อัจฉริยภาพของมนุษย์ก็จักเติบโตเคียงข้างกันไป

หลัง Lee Sedol แพ้ AlphaGo อย่างชัดเจน 4 ต่อ 1 กระดาน รัฐบาลเกาหลีใต้ก็ออกมาประกาศลงทุนการวิจัยวงเงิน 1 ล้านล้านวอนภายใน 5 ปีข้างหน้า

ก่อนหน้านี้รัฐบาลเกาหลีใต้มีแผนจะเปิดศูนย์วิจัย AI ในปี 2017 อยู่แล้ว แต่ผลการแข่งขันระหว่าง Lee Sedol และ AlphaGo น่าจะช่วยเร่งให้โครงการนี้เปิดเร็วที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ โดยศูนย์วิจัยนี้จะวิจัยหัวข้อที่เกี่ยวข้อง เช่น ซุปเปอร์คอมพิวเตอร์, ชิปนิวรอน, การวิจัยสมอง, และคณิตศาสตร์

ภาคเอกชนที่ประกาศเข้าร่วมโครงการวิจัย AI กับรัฐบาลแล้ว ได้แก่ ซัมซุง, แอลจี, SK Telecom, KT, Naver, และฮุนได

เว็บไซต์ goratings ปรับ Alpha Go 9 ดั้ง ขึ้นเป็นมือสองของโลก โดยมี Elo Score ที่ 3586 คะแนน เป็นรองแค่ เค่อเจี๋ย ชาวจีนที่มี 3621 คะแนน

ส่วน ลีเซดอล หลังจากพ่ายแพ้ใน 4 ใน 5 เกมหลังสุด ตกไปอยู่อันดับ 5 มี 3520 คะแนน

ห้าอันดับแรกในปัจจุบันคือ

1. เค่อเจี๋ย 3621 คะแนน
2. Alpha Go 3586 คะแนน
3. ปาร์ก จุงวาน 3569 คะแนน
4. อิยามะ ยูตะ 3545 คะแนน
5. ลี เซดอล 3520 คะแนน

ที่มา - goratings

ก่อนที่การแข่งขันหมากล้อมในเกมสุดท้ายระหว่าง AlphaGo และ Lee Sedol จะเริ่มขึ้นเล็กน้อย ทางสมาคมหมากล้อมแห่งประเทศเกาหลีใต้ (Korean Baduk Association) ได้ประกาศให้ AlphaGo มีตำแหน่งมืออาชีพกิตติมศักดิ์ระดับ 9 (Honorary professional 9-dan) ซึ่งนับเป็นตำแหน่งสูงสุดของวงการหลังจาก AlphaGo แสดงให้เห็นการเดินหมากระดับ "เทพเจ้า" ในการแข่งขันกับ Lee Sedol ที่มีตำแหน่งมืออาชีพระดับ 9 เช่นกัน

นอกจากนี้ AlphaGo ยังเป็นผู้เล่นคนแรกที่ได้รับการมอบตำแหน่งผู้เล่นหมากล้อมระดับมืออาชีพกิตติมศักดิ์เป็นคน(เครื่อง)แรกอีกด้วย โดยทางสมาคมมอบใบประกาศณียบัตรยืนยันตำแหน่งของ AlphaGo ที่มีหมายเลขซีเรียลบน 001 เพื่อยกย่องถึงความตั้งใจพัฒนาตัวเองให้ไปจนถึงกับระดับ "ขอบเขตของเทพเจ้า" (ต้นฉบับใช้คำว่า close to the territory of divinity)

เกมสุดท้ายระหว่าง AlphaGo และ Lee Sedol จบลงแล้วหลังจากทั้งสองฝ่ายสู้กันอย่างต่อเนื่องจนหมากแทบเต็มกระดาน โดย Lee Sedol ยอมแพ้ไปในช่วงท้ายในที่สุด

AlphaGo ยังคงเดินหมากแปลกๆ ในบางครั้งทำให้เสียหมากในมุมล่างขวา แต่อย่างไรก็ตามในพื้นที่อื่นๆ สามารถกินพื้นที่ได้เป็นวงกว้างจน Lee Sedol ยอมแพ้ไปในที่สุด

การแข่งขันหมากล้อมนัดสุดท้ายระหว่าง AlphaGo และ Lee Sedol กำลังจะเริ่มขึ้นในไม่กี่นาทีข้างหน้า และเมื่อสักครู่ Demis Hassabis ผู้ก่อตั้ง DeepMind ได้ทวีตเปิดเผยว่าทำไม AlphaGo ถึงแพ้ Lee Sedol ในการแข่งขันนัดที่แล้ว

Demis บอกว่า AlphaGo ได้ประเมินความเป็นไปได้ที่ Lee จะวางหมากเทพในตาที่ 78 เพียง 1 ใน 10,000 เท่านั้น ส่งผลให้ "เสียแผน" และวางหมากไม่ถูกไปพักหนึ่ง นี่แสดงให้เห็นถึงช่องโหว่ในความรู้ของ AlphaGo ที่มาจากการฝึกโดยการแข่งกับตัวเอง หรือพูดง่ายๆ คือ AlphaGo "คิดไม่ถึง" ว่า Lee จะวางหมากนั้นในตานั้น

สุดท้ายเขาบอกว่าขณะนี้ Lee รู้ช่องโหว่หรือจุดอ่อนของ AlphaGo แล้ว และเกมสุดท้ายก็น่าสนใจมากว่า Lee จะใช้ประโยชน์จากจุดอ่อนนี้ได้หรือไม่ (AlphaGo ไม่ได้พัฒนาตนเองเลยตั้งแต่การแข่งนัดแรก ใช้เวอร์ชันเดิมมาตลอดครับ)

ที่มา - @demishassabis

การแข่งโกะของ AlphaGo สร้างความสนใจเรื่อง AI ไปทั่วโลก ถึงแม้เกมจะยังแข่งไม่ครบ 5 แมตช์ แต่หลายคนก็ตั้งคำถามแล้วว่ากูเกิลจะนำปัญญาประดิษฐ์ AlphaGo ไปแข่งอะไรต่อ

Demis Hassabis ผู้ก่อตั้งบริษัท DeepMind ออกมาให้สัมภาษณ์ว่าน่าจะเป็นเกม StarCraft เพราะผู้เล่นถูกบีบให้ตัดสินใจโดยที่ยังมีข้อมูลไม่ครบถ้วน เหตุเพราะมีเรื่องเวลามาเกี่ยวข้องด้วย รูปแบบจึงต่างไปจากการเล่นโกะหรือหมากรุก ที่ผู้เล่นทั้งสองฝ่ายมีข้อมูลครบถ้วน รู้แนวทางที่เป็นไปได้ทั้งหมดตลอดการแข่งขัน

เดินทางมาถึงกระดานที่ 4 สำหรับการแข่งขันหมากล้อมระหว่าง AlphaGo และ Lee Sedol โดยผลการแข่งขันวันนี้ Lee Sedol เอาชนะ AlphaGo ไปได้อย่างสวยงาม

Lee ใช้เวลา 2 ชั่วโมงจนหมด ในขณะที่ตอนนั้น AlphaGo ยังเหลือเวลาอยู่ถึง 1 ชั่วโมงกว่าๆ ทั้งคู่แข่งกันไปมาจนฝั่ง AlphaGo เหลือเวลา 54 วินาที ก่อนจะยอมแพ้ในที่สุด

ด้าน Demis Hassabis ผู้ก่อตั้ง DeepMind ทวีตว่า AlphaGo เดินพลาดตอนตาที่ 79 แต่เพิ่งจะรู้ตัวตอนตาที่ 87 ทำให้ความมั่นใจว่าจะชนะของ AlphaGo ดิ่งลงจาก 70% เหลือต่ำมาก (แต่ไม่ได้บอกว่าเท่าไหร่)

จังหวะที่ AlphaGo ยอมแพ้ บนหน้าจอคอมพิวเตอร์ขึ้นว่า "AlphaGo resigns: The result "W+Resign" was added to the game information"

ที่มา - YouTube: DeepMind

ความสำเร็จของ AlphaGo สร้างความสนใจต่อเทคโนโลยีด้าน AI ไปทั่วโลก เว็บไซต์ Business Insider ถามความเห็นจาก Richard Sutton ผู้เชี่ยวชาญด้าน AI จากมหาวิทยาลัย Alberta ในแคนาดา

Sutton บอกว่าพัฒนาการของ AlphaGo รวดเร็วมากเป็นประวัติการณ์ มันสามารถพัฒนาตัวเองจากการเล่นโกะชนะมือสมัครเล่น ไปถึงขั้นชนะผู้เล่นระดับท็อปได้ในเวลาไม่ถึงปี ปัจจัยความสำเร็จของ AlphaGo มีอยู่ 2 ประการสำคัญ อย่างแรกคืออัลกอริทึมแบบ Monte Carlo tree search ที่ใช้ตัดสินใจหาแนวทางการเดินหมากที่ดีที่สุด และเทคนิค Deep Learning ที่จำลองการทำงานของสมอง

การแข่งขันโกะระหว่าง AlphaGo และ Lee Sedol ในวันที่สามจบลงด้วยชัยชนะของ AlphaGo นั่นหมายถึง AlphaGo สามารถเอาชนะการแข่งขันสามตา ถือเป็นผู้ชนะในทันที

วันนี้ AlphaGo เล่นด้วยหมากสีขาว และ Lee เล่นด้วยหมากสีดำ

ช่วงหลังของเกม Lee ใช้เวลาสองชั่วโมงของตัวเองหมดเมื่อเทียบกับ AlphaGo ที่เหลือ 40 นาที ทำให้ Lee ถูกบีบเวลาตัดสินใจเดินหมากเหลือหนึ่งนาทีต่อตา

เกมจบด้วยการยอมแพ้ของ Lee เป็นครั้งที่สาม ขณะที่ AlphaGo เหลือเวลาเล่น 8 นาที

Ke Jie แชมป์โกะของประเทศจีน ออกมาให้สัมภาษณ์ต่อกรณี Lee Sedol พ่ายแพ้แก่ AlphaGo ของกูเกิลในเกมแรก (เขาให้สัมภาษณ์เมื่อวานนี้) ว่าเป็นเรื่องเกินความคาดหมาย เขาประเมินความสามารถของ AlphaGo ต่ำเกินไป แต่ก็บอกว่า "AlphaGo เอาชนะผมไม่ได้หรอก"

Ke Jie ยอมรับว่าตอนแรกเขาคิดว่า Lee Sedol น่าจะชนะใส 5-0 และการเล่นโกะแข่งกับโปรแกรมนั้นไม่น่าสนใจ เพราะถ้าชนะได้ง่ายๆ มันเป็นเรื่องน่าเบื่อ แต่มาถึงตอนนี้ เขาก็คิดว่าการแข่งขันกับ AlphaGo เป็นเรื่องน่าลอง และโอกาสที่เขาชนะคือ 60%

อย่างไรก็ตาม เขาบอกว่าเมื่อ AlphaGo พัฒนาขึ้น ก็คงเอาชนะมนุษย์ได้ทุกคน

เพิ่งจบลงไปกับการแข่งขันหมากล้อมกระดานที่ 2 ระหว่าง AlphaGo กับ LeeSedol โดยชัยชนะตกเป็นของ AlphaGo จาก DeepMind บริษัทวิจัยด้าน AI ซึ่งเป็นบริษัทลูกของกูเกิลอีกที

การแข่งขันนัดนี้เข้มข้นกว่านัดแรกเมื่อวานมาก โดยทั้งสองฝั่งได้ใช้เวลา 2 ชั่วโมงหมด ทำให้ถูกบังคับให้วางหมากภายใน 60 วินาทีในแต่ละตา และสุดท้าย Lee Sedol ได้โยนหมากยอมแพ้ไปอีกครั้ง

ซีอีโอของ DeepMind นาย Demis Hassabis ได้ทวีตระหว่างเกมว่า AlphaGo มั่นใจอยู่ตั้งแต่เข้าช่วงทดเวลาแล้วว่ามันจะชนะ แต่ทางผู้พากย์เกมทั้งสองคน ซึ่งหนึ่งในนั้นเป็นโปรหมากล้อมระดับ 9 ดั้งของสหรัฐอเมริกา กลับมีความเห็นไม่ตรงกัน

หลังจากเกมจบลง เขาก็ทวีตอีกว่า AlphaGo ได้เล่นหมากที่สวยงามในเกมนี้ด้วย

การแข่งกันหมากล้อมนัดหยุดโลกระหว่าง AlphaGo และ Lee Sedol กระดานที่สองได้จบลงแล้ว โดย AlphaGo ชนะ Lee Sedol

ในเกมรอบนี้ Lee Sedol ใช้เวลาคิดก่อนวางหมากแต่ละตามากกว่ารอบเมื่อวานอย่างเห็นได้ชัด เขาใช้เวลา 2 ชั่วโมงที่มีจนหมด จึงถูกบังคับให้วางหมากในแต่ละตาหลังจากนั้นภายใน 60 วินาที ขณะนั้น AlphaGo เหลือเวลาประมาณ 20 นาที แต่ก็สู้กันไปมาจนฝั่ง AlphaGo ใช้เวลาจนหมดเช่นกัน

หลังถูกบังคับให้ลงหมากภายใน 60 วินาที ผู้เล่นจะมีเวลาสำรองอีกคนละ 3 นาทีในกรณีที่ไม่สามารถลงหมากได้ทัน ซึ่ง Lee ก็ใช้ไป 2 นาที เหลือ 1 นาที ก่อนจะโยนหมากยอมแพ้ในที่สุด

ขณะนี้ AlphaGo ชนะไปแล้ว 2 ใน 5 กระดานครับ

ที่มา - YouTube: DeepMind

หลังจาก AlphaGo ชนะ Lee ในการแข่งขันโกะวันแรก ขณะนี้การแข่งขันโกะระหว่างทั้งคู่ในวันที่สองจบลงแล้ว ผลคือ AlphaGo ชนะ Lee เป็นครั้งที่สอง (Lee ยอมแพ้ทั้งสองครั้ง)

นั่นแปลว่า Lee ไม่สามารถชนะด้วยแต้ม 4-1 เหมือนที่เคยให้ข่าวไว้ได้ และถ้า Lee ต้องการชนะ สามตาต่อไปต้องชนะรวดเท่านั้น

พรุ่งนี้พักการแข่งขันหนึ่งวัน ก่อนกลับมาแข่งสามนัดที่เหลือต่อในวันเสาร์ อาทิตย์ และอังคาร

ที่มา: Match 2 - Google DeepMind Challenge Match: Lee Sedol vs AlphaGo

การแข่งขันโกะนัดหยุดโลกระหว่าง AlphaGo และ Lee Sedol เพิ่งจบลง ผลการนับแต้มเป็นฝ่าย AlphaGo ชนะไป

ก่อนหน้านี้ Lee Sedol ระบุว่าน่าจะชนะ 4-1 ตาราง ทำให้อีก 4 เกมที่เหลือคงต้องชนะทั้งหมดถ้าจะทำได้ตามที่ระบุไว้

การแข่งนัดที่สองจะเริ่มพรุ่งนี้

หลังจากที่ AlphaGo ผลงานปัญญาประดิษฐ์ของ Google สามารถเล่นโกะเอาชนะแชมป์ยุโรปไปได้ 5 กระดานรวด ศึกถัดไปของ AlphaGo คือการแข่งขันกับ Lee Sedol มืออาชีพโกะ 9 ดั้งจากเกาหลีผู้รั้งตำแหน่งแชมป์โลก ล่าสุดฝั่ง Sedol ก็ให้สัมภาษณ์ว่ามั่นใจกับการแข่งขันที่กำลังจะมาถึงนี้มาก

Sedol แชมป์โลกวัย 32 ปีให้สัมภาษณ์แก่ AP ว่าเขาไม่เพียงตั้งเป้าจะเอาชนะ AlphaGo ให้ได้เท่านั้น แต่จะเอาชนะให้ได้ทั้งหมด 5 กระดานที่จะแข่งกัน หรืออย่างแย่ก็ต้องชนะ 4-1 โดยเขาประเมินจากการแข่งขันที่ AlphaGo เอาชนะ Fan Hui แชมป์ยุโรปไปแบบช็อควงการเมื่อเดือนตุลาคมปีก่อนว่า AlphaGo ยังมีทักษะไหวพริบด้อยกว่าเขาอยู่เล็กน้อย

AlphaGo ผลงานปัญญาประดิษฐ์จาก DeepMind บริษัทลูกของกูเกิลที่ออกแบบมาเพื่อเล่นโกะโดยเฉพาะ หลังจากได้รับชัยชนะจากแชมป์โกะยุโรปเมื่อเดือนก่อน ก็ได้คู่แข่งคนต่อไปในเดือนมีนาคมนี้แล้ว

คู่แข่งคนต่อไปของ AlphaGo คือ Lee Sedol นักเล่นโกะอัจฉริยะสัญชาติเกาหลีใต้ที่สอบผ่านมืออาชีพตั้งแต่อายุเพียง 12 ปี และอยู่ในระดับสูงสุดของวงการมืออาชีพที่ 9 ดั้งมากกว่า 10 ปี โดยการแข่งขันกับ Sedol ครั้งนี้ของ AlphaGo จะต่างออกไปจากครั้งที่เจอกับ Fan Hui ตรงที่การแข่งขัน 5 เกมจะถูกถ่ายทอดสดผ่าน YouTube ในวันที่ 9/10/12/13/15 มีนาคมนี้

กูเกิลประกาศความสำเร็จในซอฟต์แวร์ปัญญาประดิษฐ์ AlphaGo ที่เป็นเครือข่ายประสาทเทียมระดับลึก (deep neural networks) ทดสอบโดยการแข่งขันกับซอฟต์แวร์ปัญญาประดิษฐ์อื่นๆ ถึง 500 กระดานแล้วแพ้เพียงกระดานเดียว หลังจากนั้นจึงเชิญ Fan Hui แชมป์โกะยุโรป มาแข่งขันกับ AlphaGo ที่สำนักงานในลอนดอนจำนวน 5 กระดาน และ AlphaGo ก็สามารถชนะได้ทั้งหมด

AlphaGo เป็นเครือข่ายประสาทเทียมที่ลึกถึง 12 ชั้นและมีนิวรอนหลายล้านชุด กระบวนการทำงานมีสองเครือข่ายขนานกัน คือ policy network สำหรับการตัดสินใจว่าจะเดินหมากต่อไปอย่างไร และ value network สำหรับการคาดเดาโอกาสชนะในกระดานนั้นๆ